شیطان وحیله های شیطانی

سَلام: از نامهاى پروردگار است و از اسمای الهی است: «هُوَ اللَّهُ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا یُشْرِکُونَ»:و خدایى است که معبودى جز او نیست، حاکم و مالک اصلى اوست، از هر عیب منزّه است، به کسى یتم نمى‏کند، امنیّت بخش است، مراقب همه چیز است، قدرتمندى شکست‏ناپذیر که با اراده نافذ خود هر امرى را اصلاح مى‏کند، و شایسته عظمت است؛ خداوند منزّه است از آنچه شریک براى او قرارمى‏دهند![1]

رَبِّ أَنظِرنِى: پروردگارا مرا مهلت ده. برگرفته است قرآن کریم آیه «فَأَنْظِرْنِی إِلى‏ یَوْمِ یُبْعَثُونَ »[2]

زندان دنیا: اشارتى است به حدیث رسیده از رسول اکرم (ص): «الدُّنیا سِجنُ المُؤمِنِ وَ جَنَّةُ الکافِرِ.» [3]

دشمن زادگان: کنایه از فرزندان آدم.

قوت: آن اندازه از خوراک که آدمى را بر پاى دارد.

نانِ زاد ره: زاد راه خدا، یعنی مومنین را از پیوند با حق باز دارم.

رِیو: مکر و حیله، فریب.

گَه به درویشى: برگرفته است از آیه «اَلشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ اَلْفَقْرَ وَ یَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اَللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اَللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ یعنى شیطان بشما وعده فقر مى‏دهد و در موقع انفاق از بى‏چیزى مى‏ترساند و خداوند بشما از طرف خود وعده آمرزش و افزونى مى‏دهد و خداوند گشایش بخش و دانا است.»[4]

 زلف و خال: مقصود زیبایى زنان است که از دامهاى شیطان است.

          چون که خوبى زنان فا او نمود             که ز عقل و صبرِ مردان مى‏فزود

          پس زد انگشتک به رقص اندر فتاد             که بده زوتر رسیدم در مراد

957- 956 / د /5

زندان: استعارت از دنیا.

قصد: اراده، حمله، هجوم.

سگ: استعاره از شیطان است که ایمان را می رباید.

 در خم بودن: کنایه از در معرض ربودن قرار داشتن.

صد بى‏چارگى: کنایه از خضوع و خشوع.

قُوت ذوق: غذاى روحانى. آن چه موجب پرورش روح است. حالت خلوص و توجه به ساحت حضرت حق.

بَرَد یک بارگى: وسوسه‏ها در سر آرد تا آدمى را از آن حالت به در آرد.

          غم فرزند و برگ و جامه و قوت             باز دارد ز سیر در ملکوت‏

          همه روز اتفاق مى‏سازم             که به شب با خداى پردازم‏

          شب چو عقد نماز مى‏بندم             چه خورد بامداد فرزندم؟

(سعدى، گلستان، ص 100)

 ( 633) من مثل ابلیس که مى‏گفت: بار الها بمن تا روزى که مردم سر از بستر قبر بر مى‏دارند مهلت بده‏. ( 634) من در این زندان دنیا خوشم که اولاد دشمن خود را هلاک مى‏کنم‏. ( 635) هر کس از اولاد آدم که براى توشه راه خود قوت ایمانى دارد. ( 636) با مکر و فریب از آنها مى‏گیریم تا ناله آنها از پشیمانى بلند شود. ( 637) گاهى بفقر و گدائى تهدیدشان مى‏کنم و زمانى با خط و خال و زلف چشم آنها را مى‏بندم .( 638) در این زندان چیزى که غذاى ایمان بوده و آن را تقویت کند کم است و آن چه هم که هست این سگ در کمین اوست‏. ( 639) نماز و روزه و صد بى‏چارگى دیگر که همگى براى اهل این زندان قوت ذوق مى‏آورد همه را یک باره در کمین است‏.

مولانا از سخن زندانیِ پرخور با قاضی، به یاد قصّه ابلیس با پروردگار افتاده است هنگامی که از بهشت رانده شد، از خدا مهلت خواست که مجازات او را تا قیامت به تأخیر اندازد: « قال أَنْظِرْنِی إِلى‏ یَوْمِ یُبْعَثُونَ»:[5]. شیطان می‌گوید: من زندان دنیا را دوست دارم، زیرا فرزندان آدم را می‏توانم نابود کنم، گمراه کنم و از پیوند با حق که جاودانگی است، باز دارم. گاه با فقر و تنگ‌دستی بندگان را تهدید می‏کنم و گاه با زلف و خال و زیبارویان چشمانشان را می‌بندم.

مولانا می گوید: قوت ایمانی در این زندان دنیا اندک است و هرکس هم که مایه‌ای از ایمان دارد، مورد تهدید این سگ است؛ شیطان است که ایمان را می‏رباید، همان‌طور که گوی را زخم چوگان در پیچ‌و‌خم می‏اندازد و می‌برد. از شیطنت او به خدا پناه می‌بریم. ما نابود شدیم. آه از نافرمانی او. یا از نافرمانی‌ای که او در ما پدید می‏آورد. اشاره‌ای است به این حدیث که: «الشیطان یجری من ابن آدم مجری الدم» شیطان در وجود بنی‌آدم جاری است همانند جریان خون در وجود انسان. شیطان، محصول ایمان پرستش کنندگان (ذوق و شوق الی‌الله) را که از طریق نماز و روزه و صد نوع عبادت و طاعت دیگر به دست می‏آید، یک‌مرتبه همه را می‏رباید و می‌برد.